Εγκυκλοπαιδική Επανάσταση!

Νέες Ηλεκτρονικές Εγκυκλοπαίδειες συνδεδεμένες με το Ιντερνετ φέρνουν τον πλούτο της ανθρώπινης γνώσης στο σπίτι και το γραφείο μας. Η Εγκυκλοπαίδεια δεν είναι πια Κιβωτός της γνώσης, αλλά Μίτος της Αριάδνης στους λαβύρινθους του παγκόσμιου Νού.


Κάποτε η εγκυκλοπαίδεια ήταν η πρώτη συλλογή βιβλίων που στόλιζε με την κυριολεκτική και την μεταφορική έννοια κάθε βιβλιοθήκη. Ήταν το δώρο που έκαναν οι γονείς στο παιδί θέλοντας με αυτό τον τρόπο να του ανοίξουν ένα παράθυρο στον κόσμο, να του δώσουν συγκεντρωμένη, ταξινομημένη, χρήσιμη γνώση που να μπορεί να τον βοηθήσει σε κάθε προσπάθεια μελέτης από τα πρώτα του βήματα στο σχολείο μέχρι την αρχή της επαγγελματικής του ζωής.

Από τον Αριστοτέλη στο Google…

Από την αρχαιότητα, η προσπάθεια να συγκεντρωθούν οι γνώσεις της ανθρωπότητας σε έναν χώρο ή σε ένα βιβλίο ή σε μια συλλογή βιβλίων ήταν μια πρόκληση που κατεύθυνε την σκέψη πολλών από τα μεγάλα πνεύματα της ανθρωπότητας. Ξεκινώντας από τον Αριστοτέλη που για πολλούς είναι ο πατέρας της ταξινομικής μεθόδου και τον Πλούταρχο που αναφέρεται στην «εγκύκλιο παιδεία», μέχρι τους Ντιντερό και Ντ’ Αλαμπέρ που ύψωσαν την εγκυκλοπαίδεια σαν λάβαρο του διαφωτισμού, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι η εγκυκλοπαίδεια «θα συμβάλλει στο κύρος και στην πρόοδο των ανθρώπινων γνώσεων. Και πολλαπλασιάζοντας τον αριθμό των αληθινών σοφών, των διακεκριμένων καλλιτεχνών και των φωτισμένων ερασιτεχνών, θα προσφέρει καινούργια πλεονεκτήματα στην κοινωνία».

Το πρώτο έργο που θα μπορούσε να του αποδοθεί ο χαρακτηρισμός «εγκυκλοπαίδεια» ήταν η «Φυσική Ιστορία», μια συλλογή εγκυκλοπαιδικών γνώσεων που δημιουργήθηκε από τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, ενώ με ένα μεταφορικό τρόπο, η ιδέα της ίδρυσης της μεγάλης Αλεξανδρινής βιβλιοθήκης είχε στη βάση της την δημιουργία μιας εξελισσόμενης εγκυκλοπαίδειας - κόμβου, μεσω της συγκέντρωσης όλης της ανθρώπινης γνώσης σε ένα χώρο όπου θα ήταν εύκολα προσπελάσιμη και ευρέως διαδόσιμη.

Σήμερα, πολλοί παρομοιάζουν το ίδιο το Ιντερνετ με μια μεγάλη, αχανή, συνεχώς ανανεούμενη εγκυκλοπαίδεια που την λημματική της οργάνωση και ταξινόμιση προσφέρουν οι κάθε λογής κατάλογοι όπως το Yahoo! και οι μηχανές αναζήτησης όπως το Google. Αυτά όμως δεν αρκούν για να δημιουργήσουν την δομή, το σώμα και την μορφή της εγκυκλοπαίδειας, που εξ ορισμού πρέπει να είναι συνεκτική, πλήρης και να εξασφαλίζει εξοικονόμηση χρόνου στον μη ειδικό, επισημαίνοντας τα κυριότερα σημεία που αφορούν ένα θέμα. Ταυτόχρονα πρέπει να δίνει κατευθύνσεις προς τα μονοπάτια της εμβάθυνσης ως Μέντορας.

...και από το βιβλίο στο Internet

Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι εκδότες εγκυκλοπαιδειών ήταν πάντα η ανανέωση, ο εκσυγχρονισμός και ο εμπλουτισμός του περιεχόμενου μιας εγκυκλοπαίδειας. Κάτι που ήταν δύσκολο να γίνει στα γιγαντιαία πολύτομα έργα. Όλοι θυμόμαστε στα παιδικά μας χρόνια εγκυκλοπαίδειες που μετά από μια πενταετία ή δεκαετία, ανέβαιναν σε ψηλότερα, πιο απρόσιτα ράφια… Γιατί η γνώση που περιείχαν δεν ακολουθούσε τον ρυθμό της επιστημονικής και τεχνολογικής εξέλιξης. Πολλοί εκδότες αντιμετώπισαν το πρόβλημα με την έκδοση ετήσιων ή ακόμα και εξαμηνιαίων συμπληρώσεων και με την προσπάθεια συστηματικά και τακτικά να προσθέτουν -τουλάχιστον στους τομείς που είχαν την πιο γρήγορη εξέλιξη- τα νέα επιτεύγματα, τις νέες ιδέες, τα ιστορικά γεγονότα.
Όμως κυριολεκτικά η επανάσταση στις εγκυκλοπαίδειες έγινε από την στιγμή που ξέφυγαν από το υλικό τους σώμα, το βιβλίο και μεταφέρθηκαν στην ψηφιακή εποχή.

Δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που η εγκυκλοπαίδεια με την ηλεκτρονική της μορφή έγινε το πρώτο και το πιο σημαντικό CD-ROM που στολίζει την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του σύγχρονου άνθρωπου.

Στην πιο πρωτόγονη μορφή τους, πριν από περίπου μια δεκαπενταετία, οι ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες ήταν κάτι περισσότερο από την έντυπη έκδοση, τουλάχιστο όσον αφορά τα ηλεκτρονικά ευρετήρια και την γρήγορης αναζήτησης όχι μόνο στους τίτλους των λημμάτων αλλά και μέσα στον κορμό τους. Μια δεύτερη φάση – γενιά ήρθε όταν το περιεχόμενο της ίδιας της εγκυκλοπαίδειας ξεπέρασε τους περιορισμούς του κειμένου και άγγιξε τις βασικές αισθήσεις του ανθρώπου, την όραση και την ακοή. Οι εγκυκλοπαίδειες άρχισαν να γεμίζουν με ήχο και εικόνα. Με ταινίες, με μικρά βίντεο κλιπ-ντοκιμαντέρ, με τους ήχους των μουσικών οργάνων με τις φωνές των μεγάλων προσωπικοτήτων και τις συνθέσεις των μεγάλων δημιουργών.

Οι Ηλεκτρονικές εγκυκλοπαίδειες είναι καινοτομικές όχι μόνο όσον αφορά τη μορφή. Είναι και όσον αφορά την λειτουργία και την σχέση τους με την ανθρώπινη γνώση. Για πρώτη φορά σήμερα, μπορούν να εξελίσσονται ταχύτατα, να ενημερώνονται συνεχώς και να εμπλουτίζονται με κάθε τι νέο δημιουργείται σε οποιαδήποτε γωνιά του πλανήτη. Μετά την Ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα της μορφή: την Ηλεκτρονικά Διασυνδεδεμένη Εγκυκλοπαίδεια. Την εγκυκλοπαίδεια που δεν βρίσκεται μόνο στον Ηλεκτρονικό υπολογιστή του σπιτιού ή του γραφείου μας, αλλά απλώνεται μέσω του Ιντερνετ σε όλες τις βιβλιοθήκες, τα αρχεία, τα επιστημονικά ιδρύματα και όλες της πηγές της ανθρώπινης γνώσης.

Σήμερα, έχουμε μια νέα-Τρίτη γενιά, την συνεχώς ανανεούμενη ηλεκτρονική πολυμεσικής εγκυκλοπαίδεια. Αυτή που μας δίνει κείμενο, ήχο και εικόνα, κινούμενα σχέδια, τρισδιάστατους χάρτες και συμπυκνωμένη – ταξινομημένη πληροφορία αλλά και που συνεχώς ανανεώνεται, συνδεδεμένη με ένα απλό τηλεφωνικό καλώδιο με το απέραντο σύμπαν του Ιντερνετ.

Η "Ζωντανή Εγκυκλοπαίδεια"

Στην αυγή του 21ου Αιώνα, εμφανίστηκε μια καινούργια επαναστατική μορφή της, η συλλογική ψηφιακή δικτυωμένη εγκυκλοπαίδεια, της οποίας πρώτη έκφραση είναι η ανοιχτή εγκυκλοπαίδεια “Wikipedia” Που τολμά να επιτρέπει στον κάθε αναγνώστη της να συμβάλλει στην συγγραφή των λημμάτων και να συνεισφέρει στην επέκταση του περιεχομένου της. Ετσι, μέσα σε μια τετραετία η Wikipedia ξεπέρασε σε αριθμό λημμάτων κάθε άλλη έντυπη ή ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια και γρήγορα επεκτείνεται πέραν της αγγλικής σε δεκάδες άλλες γλώσσες ανάμεσα στις οποίες είναι και η ελληνική –όπου παρουσιάζεται ως «Βικιπαίδεια»



“Δεν υπάρχει πρακτικό εμπόδιο στην δημιουργία ενός εύχρηστου καταλόγου όλης της ανθρώπινης γνώσης, των επιτευγμάτων, των εικόνων και των ιδεών, στην κατασκευή με άλλα λόγια, μιας πλανητικής μνήμης για όλη την ανθρωπότητα. Ίσως μάλιστα να μην είναι απλός κατάλογος αλλά το ίδιο το πράγμα σε μία άλλη μορφή, που θα μπορεί να προσπελαστεί από οποιοδήποτε σημείο της γης. Κάτι τέτοιο θα είναι γεγονός τρομαχτικής σημασίας, μπορεί να προδιαγράψει μια πραγματική διανοητική ενοποίηση όλης της φυλής μας. Όλη η ανθρώπινη μνήμη θα είναι διαθέσιμη σε συντομότατο χρόνο σε κάθε ξεχωριστό άτομο. Και το πιο σημαντικό απ’ όλα: ένα τέτοιο αρχείο δεν κινδυνεύει από καμία καταστροφή. Θωρακίζεται απόλυτα, καθώς πρόκειται να υπάρξουν ακριβή αντίγραφα στο Περού, την Κίνα, την Ισλανδία, την Κεντρική Αφρική ή και πουθενά συγκεκριμένα. Θα συγκεντρώνει την οργάνωση του εγκεφάλου ενός ανώτερου θηλαστικού με την αποκεντρωμένη ζωτικότητα της αμοιβάδας.”


Τα λόγια ανήκουν στον Χέρμπερτ Τζώρτζ Γουέλς και γράφτηκαν το 1937 στο δοκίμιο μέ τίτλο «Ο Παγκόσμιος Εγκέφαλος: Η ιδέα μιας μόνιμης παγκόσμιας εγκυκλοπαίδειας». Αυτό που τότε έμοιαζε μαγικό και αδύνατο, είναι η σημερινή πραγματικότητα του Ιντερνετικά συνδεδεμένου πλανήτη και είναι όντως ένα γεγονός τρομαχτικής σημασίας όπως προέβλεπε ο Γουέλς.