Ο Παγκόσμιος Εγκέφαλος:Απο την Ουτοπία στο Ιντερνετ.

Βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής όπου η φαντασία του ατομικού νου πολλές φορές ξεπερνιέται από τα δημιουργήματα του Συλλογικού Νού της ανθρωπότητας. Σαν ένας υπερεγκέφαλος συνενώνει τους «νευρώνες» του με αμέτρητους δίαυλους επικοινωνίας. Ένας υπερεγκέφαλος που ταυτόχρονα εξελίσσει ταχύτατα το πρωτόκολλο των σημάτων του περνώντας από τον προφορικό λόγο στον γραπτό και από τον γραπτό στον «άμεσο», που δεν εξαρτάται από το μέσο ούτε έχει πρακτικό περιορισμό στην ταχύτητα διάδοσης. Το πόσο μπορεί να εξελιχθεί ένας τέτοιος υπερεγκέφαλος, σίγουρα αποτελεί θέμα για ένα ενδιαφέρον μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Ένα μυθιστόρημα που το πρώτο του κεφάλαιο γράφτηκε το 1937 από τον Χέρμπερτ Τζώρτζ Γουέλς, μέ τίτλο «Ο Παγκόσμιος Εγκέφαλος: Η ιδέα μιας μόνιμης παγκόσμιας εγκυκλοπαίδειας». Αξίζει να θυμόμαστε ένα απόσπασμα:

“Δεν υπάρχει πρακτικό εμπόδιο στην δημιουργία ενός εύχρηστου καταλόγου όλης της ανθρώπινης γνώσης, των επιτευγμάτων, των εικόνων και των ιδεών, στην κατασκευή με άλλα λόγια, μιας πλανητικής μνήμης για όλη την ανθρωπότητα. Ίσως μάλιστα να μην είναι απλός κατάλογος αλλά το ίδιο το πράγμα σε μία άλλη μορφή, που θα μπορεί να προσπελαστεί από οποιοδήποτε σημείο της γης. Κάτι τέτοιο θα είναι γεγονός τρομαχτικής σημασίας, μπορεί να προδιαγράψει μια πραγματική διανοητική ενοποίηση όλης της φυλής μας. Όλη η ανθρώπινη μνήμη θα είναι διαθέσιμη σε συντομότατο χρόνο σε κάθε ξεχωριστό άτομο. Και το πιο σημαντικό απ’ όλα: ένα τέτοιο αρχείο δεν κινδυνεύει από καμία καταστροφή. Θωρακίζεται απόλυτα, καθώς πρόκειται να υπάρξουν ακριβή αντίγραφα στο Περού, την Κίνα, την Ισλανδία, την Κεντρική Αφρική ή και πουθενά συγκεκριμένα. Θα συγκεντρώνει την οργάνωση του εγκεφάλου ενός ανώτερου θηλαστικού με την αποκεντρωμένη ζωτικότητα της αμοιβάδας.”

Αυτό που τότε έμοιαζε μαγικό και αδύνατο, είναι η σημερινή πραγματικότητα του Ιντερνετικά συνδεδεμένου πλανήτη και είναι όντως ένα γεγονός τρομαχτικής σημασίας όπως προέβλεπε ο Γουέλς.
Από αυτόν τον «Παγκόσμιο Εγκέφαλο» που σήμερα βλέπουμε να μορφώνεται, θα ξεκινήσουν τα νέα τολμήματα της φαντασίας που θα ανοίξουν τους νέους ορίζοντες στην επιστήμη του μέλλοντος.
Καλώς ήλθαμε στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο! Στον κόσμο που η καθημερινή πραγματικότητα αρχίζει να ξεπερνά την πιο τολμηρή φαντασία και οι κανόνες και οι συνήθειες του παρελθόντος βρίσκονται καθημερινά υπό αίρεση.

Είναι εντυπωσιακό πως σε κάθε περίοδο μεγάλων αλλαγών, επίκεντρό τους είναι πάντα ένα δίκτυο. Στην εποχή του Περικλή ήταν το εμπορικό – πολιτισμικό δίκτυο που απλωνόταν ανάμεσα στις πόλεις-κράτη και τα λιμάνια της Μεσογείου. Η επέκτασή του πέρα από τα όρια της πόλης –κράτος, στα βάθη της Ασίας, σημάδεψε την εποχή του Μ. Αλέξανδρου. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία αναπτύχθηκε μέσα από ένα δίκτυο οδών που ένωναν τις άκρες της Ευρώπης με το κέντρο της την Ρώμη.
Την εποχή που απλώνονταν οι γραμμές του σιδερένιου αλόγου στα βάθη της Αμερικής, το σιδηροδρομικό δίκτυο ήταν η δύναμη που μεταμόρφωνε το τοπίο έφερνε τις ακτές των δύο ωκεανών πιο κοντά και άλλαζε τον ρυθμό μιας ολόκληρης εποχής, συγχρονίζοντάς την με το τσάφ-τσούφ των εμβόλων και του ανοιγοκλεισίματος των βαλβίδων. Χάρις στον Τόμας Εντισον και τον Γκράχαμ Μπέλ, γνωρίσαμε την ταχύτατη εξάπλωση δύο ακόμα δικτύων που είχαν στην ραχοκοκαλιά τους όχι τον σίδερο αλλά τον χαλκό. Δυο δίκτυα που με την σειρά τους μεταμόρφωσαν ολόκληρο τον πλανήτη μέσα στον εικοστό αιώνα. Το ένα ήταν το δίκτυο, της ηλεκτρικής ενέργειας, της ηλεκτροδότησης και το άλλο ήταν το τηλεφωνικό – τηλεπικοινωνιακό δίκτυο.
Κάθε εποχή δημιουργεί τα σύμβολά της. Στην αρχή του 20ου αιώνα, την εποχή των ατμομηχανών, της ηλεκτρικής ενέργειας και της τηλεφωνίας, σύμβολα ήταν οι σιδηρόδρομοι, οι αλυσίδες παραγωγής και τα καινούργια δίκτυα που ένωναν τις άκρες των ηπείρων, τις ακτές των ωκεανών, τον κόσμο ολόκληρο. Σήμερα δύο απο τα ισχυρότερα σύμβολα της νέας εποχής είναι το δυαδικό ψηφίο - το bit και το Διαδίκτυο - το Ιντερνετ.
Όταν ο Γκόρντον Μουρ διατύπωσε το «νόμο» για το διπλασιασμό της υπολογιστικής ισχύος των επεξεργαστών κάθε δεκαοκτώ μήνες, ελάχιστοι διέκριναν τη σχέση του με τις εξισώσεις ανάπτυξης των βιολογικών σχηματισμών και ακόμα λιγότεροι μπορούσαν να φανταστούν τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει, αν άρχιζε να επιδρά σε πολύπλοκα συστήματα, όπως οι ανθρώπινες επικοινωνίες, η διάδοση του λόγου και οι κοινωνίες γενικότερα.
Στα μισά του 20ου αιώνα, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ με σαφήνεια προέβλεπε πως οι αυτοκρατορίες του μέλλοντος θα είναι οι αυτοκρατορίες του Νού. Και το Ιντερνετ είναι με τον δικό του τρόπο η κορωνίδα σε δυο περιοχές όπου ο ανθρώπινος νούς έχει να παρουσιάσει εξαιρετικά επιτεύγματα. Από την μια το πεδίο της δημοσιογραφίας, της δημόσιας εξιστόρησης των γεγονότων, της ευρύτατης κοινοποίησης των πληροφοριών απο έμπειρα νοήμονα πλάσματα που κατανοούν και αισθάνονται το κοινό τους. Και από την άλλη ο χώρος της πληροφορικής μιας νέας διανοητικής δραστηριότητας της υπέρτατης λογικής, της δημιουργίας των αλγορίθμων και των προγραμμάτων που επεξεργάζονται την πληροφορία και δίνουν οντότητα στην πιο εξελιγμένη μηχανή που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος, τον ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Μια μικρή γεύση του τι σημαίνει ταχύτατος πολλαπλασιασμός και εκθετική ανάπτυξη, πήρε η ανθρωπότητα στην τελευταία πενταετία του 20ού αιώνα, όταν αυτό που ξεκίνησε ως «απλή» σύνδεση μεταξύ των ηλεκτρονικών υπολογιστών, ξαφνικά έγινε μια πανίσχυρη δύναμη που μεταμορφώνει το εμπόριο, την επιστήμη, την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία, την καταναλωτική συμπεριφορά. Ταυτόχρονα, εμφανίστηκαν και οι πρώτες μελέτες για μια νέα ασθένεια, την IFS (Information Fatigue Syndrome –Σύνδρομο Πληροφοριακής Κόπωσης) που είναι αποτέλεσμα της υπερφόρτωσης του ανθρώπινου εγκεφάλου με πληροφορία και εμφανίζει συμπτώματα άγχους, μείωση της ικανότητας συγκέντρωσης, απομνημόνευσης και λήψης αποφάσεων.

Κάθε τι που επηρεάζει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων είναι βαθιά πολιτικό. Ακόμη και όταν η τεχνολογική του γοητεία –ή και η μαγεία- το κρατά μακριά από την πολιτική συζήτηση και η έλλειψη ιστορίας δεν επιτρέπει στην συλλογική μνήμη να βρει σημεία αναφοράς και να σχηματίσει εικόνες για το μέλλον.

Το Internet, η κινητή τηλεφωνία αλλά και οι αλλαγές στην κοινωνική συμπεριφορά, την πολιτικοοικονομική διάρθρωση του πλανήτη, δεν μπορούσαν να προβλεφθούν με τα δεδομένα των προηγούμενων δεκαετιών. Ούτε είναι δυνατό να προβλεφθεί η μελλοντική τους εξέλιξη…
Πολλοί επιστήμονες προειδοποιούν ότι κάθε προσπάθεια πρόβλεψης του μέλλοντος με γραμμική προέκταση των τάσεων του παρελθόντος, θα οδηγούσε σε γελοία λάθη με τραγικές πιθανώς επιπτώσεις.
Οι θεωρίες του χάους και των πολύπλοκων συστημάτων πρόσφεραν πολύτιμα επιστημονικά εργαλεία για να εξηγηθεί η συμπεριφορά των φαινομένων που είναι τόσο ευαίσθητα στις αρχικές τους συνθήκες, ώστε να είναι αδύνατη η πρόβλεψη της μελλοντικής τους εξέλιξης
Κάποιοι, αφουγκραζόμενοι τη «μυστική βοή των πλησιαζόντων γεγονότων», θεωρούν ότι βρισκόμαστε σε μια «μετασυστημική φάση μετάβασης», όπως αυτές που χαρακτήρισαν την εξέλιξη από τους μονοκύτταρους στους πολυκύτταρους οργανισμούς, από την ενστικτώδη συμπεριφορά στη νόηση και από τα μοναχικά όντα στις κοινωνίες. Βρισκόμαστε, λένε, στη φάση όπου μέσα από τον παγκόσμιο επικοινωνιακό ιστό αναδύεται ένας νέος υπερ-οργανισμός, ένας συλλογικός νους, χωρίς όρια στο χώρο και το χρόνο. Ζούμε τη γένεση ενός μετα-συστήματος που θα ξεπερνά σε πολυπλοκότητα οτιδήποτε δημιούργησε μέχρι τώρα η φύση ή η ανθρώπινη διάνοια.
Και σε αντίθεση με όλες τις άλλες «μεταβάσεις» που εξελίχθηκαν σε γεωλογικούς αιώνες, εμείς έχουμε την τύχη να τη ζούμε σε πραγματικό χρόνο και να τη νιώθουμε με όλες τις αισθήσεις μας.